Tên gọi “Đạo” hay “Tín ngưỡng” là chính xác. Tên gọi “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ” có đúng không? Nhiều người vẫn gọi Đạo Mẫu, Tứ Phủ. Đâu là cách gọi đúng?
Tôn giáo (hay còn gọi là Đạo) và Tín ngưỡng có khác nhau không?
Tôn giáo và tín ngưỡng là hai khái niệm hết sức quen thuộc với đời sống con người. Tuy nhiên, không mấy ai có thể phân biệt rạch ròi được vì hai khái niệm này gắn bó chặt chẽ với nhau, có những điểm tương đồng và cũng có những điểm khác biệt.
Khi nói về thờ phụng Tam Tứ Phủ, tên gọi nào là chuẩn giữa “Đạo Tam Tứ Phủ ” và “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ ”? Sau đây chúng ta sẽ phân tích về vấn đề này.
1. Sự giống nhau giữa Đạo và Tín ngưỡng
Dựa trên những khái niệm định nghĩa cơ bản, có thể hiểu rằng cả Đạo (Phật giáo, Thiên chúa giáo, đạo Tin lành,…) và Tín ngưỡng (tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Thành hoàng, tín ngưỡng dân gian,…) đều đòi hòi người theo phải có niềm tin mạnh mẽ vào những điều mà Đạo đó và các loại hình Tín ngưỡng đó truyền dạy. Phải có niềm tin bởi vì người ta không nhìn thấy Chúa Trời, không nhìn thấy Đức Phật, không nhìn thấy tổ Tiên hay Thành Hoàng và cùng không nghe tiếng của các đấng ấy. Nói cách khác những người theo Đạo và có sinh hoạt Tín ngưỡng đều tin vào những điều mà Đạo đó và các loại hình Tín ngưỡng đó truyền dạy, mặc dù họ không hề được trông thấy Chúa Trời, đức Phật hay cụ kỵ tổ tiên hiện hình ra bằng xương bằng thịt và cũng không được nghe bằng chính giọng nói của các đấng linh thiêng đó.
Thêm vào đó, Đạo và Tín ngưỡng đều có tác dụng điều chỉnh hành vi ứng xử giữa các cá thể với nhau, giữa cá thể với xã hội, với cộng đồng, giải quyết tốt các mối quan hệ trong gia đình trên cơ sở giáo lý tôn giáo và noi theo tấm gương sáng của những đấng bậc được tôn thờ trong các tôn giáo, các loại hình tín ngưỡng đó. Cả Đạo và Tín ngưỡng đều hướng thiện, đều dạy con người ăn ngay ở lành, noi theo tấm gương và con đường của các đang được tôn thờ. Từ đó thúc đây con người yêu thương giúp đỡ nhau, xây dựng thế giới ngày một tốt đẹp hơn.
2. Sự khác nhau giữa Đạo và Tín ngưỡng
Một là, nếu Đạo phải có đủ 4 yếu tố cấu thành, đó là: giáo chủ, giáo lý, giáo luật và tín đồ, thì các loại hình tín ngưỡng dân gian không có 4 yếu tố đó. Giáo chủ là người sảng lập ra Đạo ấy (Thích ca Mâu ni sáng lập ra đạo Phật, đức chúa Giê su sáng lập ra đạo Công giáo, nhà tiên tri Mô ha mét sáng lập ra đạo Hồi,…); giáo lý là nhưng lời dạy của đức giáo chủ đối với tín đồ; giáo luật là những điều luật do giáo hội soạn thảo và ban hành để duy trì nếp sống đạo trong Đạo đó; tín đồ là những người tự nguyện theo Đạo đó, giáo sĩ hành đạo chuyên nghiệp và có tổ chức.
Hai là, nếu đối với tín đồ Đạo, một người, trong một thời điểm cụ thể, chỉ có thê có một Đạo thì một người dân có thể đồng thời sinh hoạt ớ nhiều tín ngưỡng khác nhau. Chăng hạn, người đàn ông vừa có tín ngưỡng thờ cụ kỵ tổ tiên, nhưng ngày mùng Một và Rằm âm lịch hàng tháng, ông ta còn ra đình lề Thánh. Cũng tương tự như vậy, một người đàn bà vừa có tín ngưỡng thờ Ông bà cha mẹ, nhưng ngày mùng Một và Rằm âm lịch hàng tháng còn ra miếu, ra chùa làm lễ Mẫu,…
Ba là, nếu các Đạo đều có hệ thống kinh điển đầy đủ, đồ sộ thì các loại hình tín ngưỡng chỉ có một số bài văn tế (đối với tín ngưỡng thờ thành hoàng), bài khẩn (đối với tín ngưỡng thờ tổ tiên và thờ Mẫu). Hệ thống kinh điển của Đạo là những bộ kinh, luật, luận rất đồ sộ của Phật giáo; là bộ “Kinh thánh ” và “Giáo luật ” của đạo Công giáo; là bộ kinh “Qur’an” của Hôi giáo,… Còn các cuốn “Gia phá” của các dòng họ và nhưng bài hát chầu văn mà những người cung vãn hát trong các miếu thờ Mẫu không phải là kinh điển.
Bốn là, nếu các Đạo đều có các giáo sĩ hành đạo chuyên nghiệp và theo nghề suốt đời, thì trong các sinh hoạt tín ngưỡng dân gian không có ai làm việc này một cách chuyên nghiệp cả. Các tăng sĩ Phật giảo và các giáo sĩ đạo Công giáo đề là những người làm việc chuyên nghiệp và hành đạo suốt đời (có thể có một vài ngoại lệ, nhưng số này chiếm tỷ lệ rất ít). Còn trước đây, những ông Đám của làng có 1 năm ra đình làm việc thờ Thánh, sau đó lại trở về nhà làm những công việc khác, và như vậy không phải là người làm việc thờ Thánh chuyên nghiệp.
Có thể liệt kê so sánh chi tiết sự khác nhau giữa Đạo và Tín ngưỡng thông qua bảng dưới đây:
3. “Tín ngưỡng” là tên gọi chính xác
Dựa trên sự khác nhau giữa Đạo và Tín ngưỡng như đã trình bày chi tiết ở trên, chúng ta có thế thấy rằng việc thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu ở Việt Nam ta được gọi là “ Tín ngưỡng ” sẽ chính xác hơn nhiều so với tên gọi là “Đạo ” bởi vì những lý do như sau:
• Về giáo hội: việc thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu hoàn toàn chưa có giáo hội, nếu có may ra chỉ là một số hội nhỏ và đơn lẻ, chứ chưa có tính bao quát trên phạm vi rộng lớn.
• Về giáo luật: do chưa có giáo hội, nên việc thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu hoàn toàn chưa có giáo luật do giáo hội soạn thảo và ban hành để duy trì nếp sống đạo.
• Hệ thống kinh điển: việc thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu chưa có được hệ thống kinh điển đầy đủ và đồ sộ, mặc dừ có nhiều bản văn chầu, một sổ bảng kinh kệ cùng như bản giáng bút.
• Về một số mặt khác (giáo sỹ, tín đồ, …): mặc dù đã có được ở mức độ nào đó, tuy nhiên về mặt tổ chức vẫn chưa thế đáp ứng được một cách đầy đủ như yêu cầu của một tôn giáo hay một Đạo hoàn chỉnh.
Tuy nhiên, trong Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu đã có một sô yêu tổ của một tôn giáo (Đạo), điều này được thể hiện qua những điểm sau:
• Về giáo chủ: với hiểu biết hạn hẹp của tác giả, thì hiện nay mọi người đều công nhận rằng Mẫu Liễu Hạnh chính là giáo chủ của Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ hay thờ Mẫu, bởi vì các nhà khoa học đều công nhận rằng Tín ngưỡng Tứ Phủ hay thờ Mẫu của Việt Nam chi thực sự phát triển mạnh mẽ khi có sự xuất hiện và hiển linh của Mẫu Liễu Hạnh. Chỉ có một điểm khác so với các tôn giáo khác đó là: nếu giáo chủ sáng lập ra đạo khi còn sống, thì Mẫu Liều Hạnh làm cho tín ngưỡng thờ Tứ Phủ cũng như Mẫu phát triển mạnh mẽ sau khi Mẫu đã mất và hiển linh.
• Về giáo lý: mặc dù chưa có được hệ thống giáo lý đầy đủ, đồ sộ và chặt chẽ như các tôn giáo hay Đạo khác, nhưng Tín ngưỡng Tứ Phủ và thờ Mẫu cũng đã có một sổ lượng đáng kể các bản văn chầu, một số bản kinh kệ cũng như bản giáng bút của các vị Thánh ấn chứa nhiều giáo lý sâu sắc cùa Tín ngưỡng Tứ Phủ và thờ Mẫu.
• Về tín đồ: Tín ngưỡng thờ Tứ Phú và thờ Mẫu về cơ bản có tín đồ, đó chính là các con hương đệ tử và các thanh đồng đạo quan.
• Về mặt giáo sĩ: mặc dù chưa có giáo sĩ chuyên nghiệp có tổ chức như các tôn giáo hay Đạo khác, nhưng Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ và thờ Mẫu có các Đồng thầy và Pháp sư gắn liền với việc phụng sự tin ngưỡng cà đời, đây là nền táng cơ bản có thể phát triển thành giáo sĩ nếu có sự đảo tạo bùi bản, khoa học theo trường lớp, chứ không phải theo nguyên tắc đồng thầy đì trước đào tạo dạy bảo cho đồng thầy đi sau, pháp sư cha dạy lại cho pháp con theo nguyên lý tự phát như hiện nay.
4. Khái niệm “Đạo Mẫu ” hay “Đạo Tứ Phủ ” đều không chính xác
Như đã phản tích ở trên, việc thờ phụng Tam Tứ Phủ hay thờ phụng Mẫu được gọi là “Tin ngưỡng” sẽ là chính xác hơn “Đạo”, do vậy khái niệm “Đạo Mẫu” hay “Đạo Tam Tứ Phủ ” hay “Đạo Tứ Phủ ” đều không chính xác, ít nhất cho tới hiện nay. Vậy thì chỉ có thê gọi “Tín ngưỡng thờ Mẫu ” hoặc “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ ” mới là chính xác.
Tham khảo tượng thờ Tứ phủ được làm tại làng nghề Sơn Đồng dưới đây:
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ
Tượng thờ