Nhiều người Việt khi đi lễ phủ, đền, miếu thường nghe nhắc đến Ngũ Vị Tôn Quan, hay còn gọi Ngũ Vị Tôn Ông, nhưng không phải ai cũng hiểu tường tận ý nghĩa, sự linh thiêng và vai trò của các vị trong tín ngưỡng Tứ Phủ. Có người băn khoăn: “Có nên lập ban thờ riêng không?”, “Phải thỉnh Ngũ Vị Tôn Quan thế nào mới đúng lễ?”, hay “Ngũ Vị Tôn Ông mang ý nghĩa gì với gia đạo?”.
Ngũ Vị Tôn Quan không chỉ hiện diện trong các nghi lễ lớn mà còn khắc sâu trong niềm tin gìn giữ gia đình, phúc đức tổ tiên. Những câu chuyện truyền miệng, bài văn chầu, lời hầu thánh đều ca ngợi hình tượng oai nghiêm, từ bi và độ thế của các vị.
Trong bài viết này, Đồ Thờ Tâm Linh sẽ giúp bạn hiểu rõ ý nghĩa, nguồn gốc, vai trò và cách thỉnh – thờ Ngũ Vị Tôn Quan, để gia đình luôn đón bình an, phúc lộc trọn vẹn.
Ngũ Vị Tôn Quan là ai? – Nguồn gốc và vai trò trong tín ngưỡng Tứ Phủ
Hình tượng năm vị Quan lớn
Ngũ Vị Tôn Quan, hay còn được nhiều nơi gọi là Ngũ Vị Tôn Ông, chính là hình tượng tập hợp năm vị Quan lớn trong hệ thống tín ngưỡng Tứ Phủ Đạo Mẫu của người Việt. Theo truyền thuyết và quan niệm dân gian, năm vị Quan này đều là các đấng thần linh quyền năng, có công lớn trong việc giúp dân cứu nước, dẹp loạn, trừ tà, giữ yên bờ cõi và ban phúc cho muôn dân.
Các vị Quan không chỉ xuất hiện trong văn chầu, thơ ca dân gian mà còn hiện diện sâu đậm trong đời sống tinh thần của nhiều gia đình, nhất là những tín chủ theo tín ngưỡng thờ Mẫu, Đạo Mẫu hoặc những người có “căn đồng”.
Danh xưng Ngũ Vị Tôn Quan gắn liền với niềm tin về sự bảo hộ tối cao, quyền uy vô song và khả năng cứu độ chúng sinh. Các vị Quan được xem như những vị quan lớn của trời đất, thay mặt Thánh Mẫu và các chư vị thần linh khác để cai quản, điều hành bốn phủ: Thiên phủ (trời), Địa phủ (đất), Thoải phủ (nước) và Nhạc phủ (núi rừng).
Danh sách Ngũ Vị Tôn Quan bao gồm:
- Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên, cai quản Thiên phủ.
- Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn, trấn giữ rừng núi.
- Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ, cai quản vùng sông nước.
- Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai, sứ giả đi tuần khắp nơi.
- Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh, trấn yểm và tuần tra mọi miền.
Sự xuất hiện trong truyền thuyết, văn chầu và lễ hầu đồng
Trong các bản văn chầu, Ngũ Vị Tôn Quan hiện lên với hình ảnh oai phong lẫm liệt, cưỡi rồng, cưỡi hổ, cầm kiếm, cầm hốt, mang khí chất uy nghi của các vị tổng quản thiên binh, thiên tướng. Hình tượng này không chỉ làm tăng sự trang trọng, linh thiêng mà còn thể hiện rõ nét vai trò cốt lõi: bảo vệ nhân gian, dẫn dắt chúng sinh tránh khỏi tà ma, tai họa.
Người Việt quan niệm rằng, các Quan Lớn này chính là những vị anh hùng linh thiêng, được giao phó nhiệm vụ trông coi từng phủ, từng miền, đảm bảo sự cân bằng giữa các yếu tố thiên – địa – nhân. Các vị còn giữ vai trò giám sát và giúp điều hòa vận mệnh, ban phúc – giải hạn, bảo vệ gia đạo và xã hội.
Ngoài ra, trong nghi lễ hầu đồng – một nét đặc sắc của tín ngưỡng Tứ Phủ, Ngũ Vị Tôn Quan luôn được thỉnh trước tiên, thể hiện sự tôn kính tuyệt đối. Các giá hầu Quan thường có điệu múa mạnh mẽ, dứt khoát, vừa biểu trưng cho uy quyền vừa khơi dậy khí phách của bậc nam thần hộ quốc an dân.
Theo một số truyền thuyết, khi còn sống, các Quan vốn là những vị tướng tài ba, lập nhiều công trạng, hoặc là những vị thần linh từ trời giáng hạ, vì thương dân mà xuống giúp đỡ. Sau khi hóa thần, các vị trở thành Ngũ Vị Tôn Quan, thay mặt trời đất để cai quản và bảo hộ nhân gian.
Đặc biệt, danh xưng Ngũ Vị Tôn Ông cũng thường được sử dụng để nhấn mạnh sự gần gũi, kính trọng và tình cảm gắn bó của tín đồ dành cho các vị Quan. Điều này thể hiện rõ trong câu chầu văn:
“Nhất vị tôn thiên, nhì vị tôn nhạc, tam vị tôn thủy, tứ vị tôn tuần, ngũ vị tôn tranh – Năm ngôi tôn quý, khắc ghi tâm khảm.”
Vai trò trong tín ngưỡng thờ Mẫu và cộng đồng
Việc thờ Ngũ Vị Tôn Quan gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu – một di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận. Trong hệ thống này, Ngũ Vị Tôn Quan được xem như “những cánh tay phải” đắc lực của Mẫu, giữ gìn trật tự, giúp Mẫu cai quản và ban phát ân lộc.
Người Việt thờ Ngũ Vị Tôn Quan không chỉ để cầu bình an, giải hạn mà còn là cách gìn giữ mối liên kết tâm linh với cội nguồn dân tộc, tri ân thần linh đã bảo vệ và che chở dân tộc qua bao đời. Trong các đền phủ lớn như Phủ Dầy (Nam Định), Đền Sòng (Thanh Hóa), đền Đồng Bằng (Thái Bình), ban thờ Ngũ Vị Tôn Quan luôn được đặt ở vị trí trang trọng, khẳng định vai trò không thể thiếu của các vị trong sinh hoạt tín ngưỡng cộng đồng.
Ý nghĩa thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông trong đời sống tâm linh
Bảo hộ gia đạo, hóa giải tai ương
Một trong những ý nghĩa quan trọng nhất khi thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông chính là bảo hộ gia đạo, trấn trạch và hóa giải tai ương. Người xưa quan niệm, nhà có ban thờ Quan lớn sẽ được yên ấm, tà khí bị xua đuổi, con cháu ít ốm đau bệnh tật, tránh được những điềm xấu bất ngờ.
Trong tín ngưỡng Tứ Phủ, các Quan được ví như những vị tướng mạnh mẽ, sẵn sàng xuất chinh khi gia chủ gặp vận hạn hay những sự kiện xui rủi. Dân gian vẫn truyền nhau câu:
“Có Quan che chở, tà ma phải lùi, phúc lộc đầy sân, gia đình yên ấm.”
Niềm tin này đã ăn sâu vào nếp sống và trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc cho nhiều thế hệ người Việt.
Cầu công danh, sự nghiệp hanh thông
Ngoài việc trấn trạch, Ngũ Vị Tôn Quan còn giúp người thờ cầu công danh, sự nghiệp và con đường quan lộ. Mỗi vị Quan mang một ý nghĩa riêng, tượng trưng cho công minh, chính trực, nên ai mong cầu thi cử đỗ đạt, sự nghiệp thăng tiến đều tin tưởng khấn lễ để xin được soi đường, dẫn lối.
- Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên đại diện cho quyền lực tối cao, bảo trợ những ai làm việc chính đạo.
- Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn hỗ trợ người làm nghề nông, nghề rừng, thương buôn.
- Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ phù hộ dân chài, người buôn bán đường sông.
- Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai giám sát, trấn giữ, giúp mọi việc công bằng.
- Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh tuần tra, hóa giải vận hạn.
Việc thờ Quan mang lại sự tự tin, vững vàng trước khó khăn, giúp người thờ luôn giữ được tinh thần chính trực và kiên định.
“Cầu Quan phù trợ, vững chí bền gan, tiến công danh vinh hiển, gia đạo bình an.”
Gìn giữ đạo hiếu và phúc đức
Một ý nghĩa sâu xa hơn của việc thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông chính là gìn giữ đạo hiếu, bảo vệ phúc đức tổ tiên để lại. Trong Đạo Mẫu, đức tin về sự bảo hộ và ban lộc của các Quan chính là sợi dây nối liền giữa thế giới con người và thần linh.
Thờ Quan không chỉ vì bản thân mà còn vì muốn gìn giữ nền tảng đạo đức gia đình, dạy con cháu nhớ nguồn cội, sống nhân nghĩa, hướng thiện. Khi gia đình giữ trọn lòng thành, tích đức lâu dài, con cháu sau này sẽ được hưởng phúc lộc lâu bền.
“Cây có gốc mới nở cành xanh lá, nước có nguồn mới bể cả sông sâu.”
Câu nói ấy cũng chính là đạo lý sâu xa mà người xưa muốn truyền lại qua việc thờ Ngũ Vị Tôn Quan.
Kết nối tâm linh, nuôi dưỡng đức tin
Thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông còn là cách nuôi dưỡng đức tin, bồi đắp tâm linh, giúp con người cảm nhận được sự chở che, hỗ trợ từ bề trên. Mỗi lần khấn Quan, mỗi nén hương dâng lên đều nhắc nhở người thờ phải giữ lòng ngay thẳng, hành xử có nhân có nghĩa, không làm điều trái đạo.
Trong những buổi lễ hầu đồng, khi Quan giáng, con nhang đệ tử được “gặp mặt”, nghe lời dạy bảo, nhận lộc, qua đó củng cố niềm tin và gắn kết cộng đồng. Đây chính là điểm đặc biệt chỉ có trong tín ngưỡng Tứ Phủ và tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam, thể hiện sự dung dị nhưng đầy thiêng liêng.
Vai trò và đặc trưng của từng vị Quan
Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên
Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên được xem là vị đứng đầu trong Ngũ Vị Tôn Quan, cai quản Thiên phủ. Hình ảnh của Quan Lớn Đệ Nhất thể hiện uy quyền tối thượng, tượng trưng cho sự che chở, soi xét từ trời cao, giúp điều hòa âm dương, bảo vệ muôn dân.
Trong các nghi lễ tín ngưỡng Tứ Phủ, Quan Lớn Đệ Nhất thường xuất hiện với dáng vẻ uy nghi, khoác áo bào đỏ, cưỡi rồng hoặc hổ, tay cầm kiếm hoặc hốt. Đây là vị Quan được dân gian tin tưởng gửi gắm những mong cầu lớn lao nhất: quốc thái dân an, trời yên mưa thuận, gia đạo bình an.
Người thờ Quan Lớn Đệ Nhất mong được soi đường chỉ lối, giúp vượt qua hoạn nạn, củng cố lòng tin và hướng thiện. Các gia đình thờ Ngũ Vị Tôn Quan, đặc biệt luôn đặt Quan Lớn Đệ Nhất ở vị trí trang trọng nhất, khẳng định vai trò chỉ đạo tối cao.
Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn
Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn cai quản Nhạc phủ, tức rừng núi, cây cỏ. Vị Quan này tượng trưng cho sức mạnh của thiên nhiên, sự sinh sôi nảy nở, che chở cho người làm nông nghiệp, tiểu thương, người đi rừng, hái thuốc.
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Quan Lớn Đệ Nhị được xem như “vị thần của núi rừng”, ban lộc cho những ai biết giữ gìn đạo đức, yêu thiên nhiên, chăm chỉ làm ăn. Khi dâng lễ cầu Quan Lớn Đệ Nhị, nhiều người mong có mùa màng bội thu, gia súc khỏe mạnh, công việc thuận buồm xuôi gió.
Quan Lớn Đệ Nhị cũng đại diện cho sự kiên cường, bền bỉ, khuyến khích con người vượt qua thử thách gian nan như rừng sâu, núi cao, để gặt hái thành công.
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ trấn giữ Thoải phủ (nước). Đây là vị Quan bảo hộ cho dân chài lưới, người buôn bán, người đi biển, giúp vượt qua sóng to gió lớn, tránh những tai họa bất ngờ.
Trong Đạo Mẫu, nước tượng trưng cho sự linh động, mềm mại nhưng đầy sức mạnh. Quan Lớn Đệ Tam vì thế mang ý nghĩa giúp gia chủ thích ứng linh hoạt, xoay chuyển khéo léo để đón nhận vận may.
Nhiều tín chủ thờ Ngũ Vị Tôn Quan, đặc biệt quan tâm đến Quan Lớn Đệ Tam để cầu tài lộc, công việc trôi chảy như dòng nước, gia đạo bình an, tình cảm hài hòa. Khi khấn Quan Lớn Đệ Tam, lời cầu thường nhấn mạnh “cho mọi sự hanh thông, như nước chảy mây trôi”.
Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai
Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai được xem là sứ giả tuần tra khắp nơi, giữ gìn công bằng, bảo vệ trật tự. Vai trò của Quan Lớn Đệ Tứ nổi bật ở sự công minh chính trực, phát hiện và trấn yểm những điều xấu, loại bỏ tà khí, giữ cho gia đạo được bình yên.
Đặc biệt, đối với những gia đình buôn bán, kinh doanh, hoặc người hay đi xa, Quan Lớn Đệ Tứ được thờ để cầu đường xá bình an, buôn may bán đắt, giao thương thuận lợi.
Trong tín ngưỡng Tứ Phủ, Quan Lớn Đệ Tứ còn giúp “soi xét lòng người”, khuyến khích tu thân, làm việc thiện, tránh bị vướng vào tranh chấp thị phi. Bài vị của Quan Lớn Đệ Tứ thường ghi rõ “Khâm Sai Đại Tướng Quan”, thể hiện nhiệm vụ đặc biệt mà trời giao phó.
Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh
Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh, còn gọi tắt là Quan Lớn Tuần Tranh, gắn liền với dòng sông Tranh (Nam Định). Ngài giữ nhiệm vụ tuần tra, bảo vệ khắp mọi miền, đặc biệt những nơi nhiều biến động.
Đối với người Việt, hình ảnh Quan Lớn Đệ Ngũ vừa gần gũi, vừa mạnh mẽ, sẵn sàng xuất chinh trấn yểm, bảo vệ dân lành khỏi kẻ gian, tà ma quấy nhiễu. Gia đình thờ Ngũ Vị Tôn Quan, khi gặp vận hạn, tai ương, thường cầu Quan Lớn Đệ Ngũ hóa giải, dẫn dắt qua cơn nguy nan.
Quan Lớn Đệ Ngũ còn được khấn xin để bảo vệ đất đai, tránh mất mát tài sản, giữ yên bờ cõi, gia sản vững vàng. Đây cũng là vị Quan được nhiều tín chủ mong cầu “tuần tra canh giữ”, để vận hạn không đến gần.
Cách lập bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan tại gia chuẩn truyền thống
Có nên lập riêng hay thờ chung?
Nhiều tín chủ băn khoăn: “Có nên lập riêng bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông tại gia không?” Thật ra, điều này tùy thuộc vào căn duyên, điều kiện không gian, và tín tâm của mỗi gia đình.
Với những người có căn đồng, căn số hoặc hành nghề tâm linh (làm đồng, hầu bóng, thầy lễ), việc lập riêng bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan được xem như một sự tôn kính tối thượng và thể hiện trọn vẹn lòng thành. Khi lập riêng, các vị Quan sẽ được thờ phụng đầy đủ, trang nghiêm, thuận tiện cho việc dâng lễ, cúng tiến, và hầu đồng.
Nếu không có điều kiện hoặc không phải người hành đạo, gia chủ vẫn có thể thờ Ngũ Vị Tôn Quan chung trong ban thờ Mẫu, cùng với các vị thánh khác, miễn là sắp đặt đúng thứ bậc, thể hiện sự kính trọng và trang nghiêm.
“Thờ Quan không quý ở việc bàn thờ to hay nhỏ, mà quý ở lòng thành và cách giữ gìn thanh tịnh.”
Vị trí đặt bàn thờ
Để bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông phát huy đầy đủ linh lực, cần chú ý vị trí đặt:
- Nên đặt ở nơi cao ráo, trang trọng, tránh những vị trí gần nhà vệ sinh, bếp hoặc nơi ẩm thấp, ô uế.
- Hướng bàn thờ nên chọn theo mệnh gia chủ, thường ưu tiên hướng Nam hoặc Đông Nam, vì đây được xem là hướng đón sinh khí, thuận tự nhiên.
- Không đặt bàn thờ trực tiếp dưới xà ngang hoặc cầu thang, vì điều này làm giảm linh khí.
Gia chủ nên thường xuyên lau dọn sạch sẽ, tránh để bụi bám lâu ngày, vì bàn thờ chính là không gian linh thiêng kết nối giữa gia đình và các Quan Lớn trong tín ngưỡng Tứ Phủ.
Bài vị và tượng thờ
Trên bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan, có thể đặt bài vị hoặc tượng thờ. Mỗi cách đều có ý nghĩa riêng:
- Bài vị: Thường được ghi danh hiệu từng Quan, xếp ngay ngắn, có rèm che hoặc lồng kính để bảo vệ.
- Tượng thờ: Thường được các nghệ nhân Sơn Đồng, Nam Định chế tác từ gỗ mít, gỗ dổi, hoặc đúc đồng, sơn son thếp vàng. Tượng thể hiện đầy đủ hình tướng, phẩm phục của từng vị Quan, tạo cảm giác trang nghiêm và sống động.
Khi chọn tượng hoặc bài vị, gia chủ nên nhờ người am hiểu (thầy đồng, thầy lễ) tư vấn để đảm bảo đúng phép tắc và phù hợp căn duyên.
Đồ lễ cơ bản
Dâng lễ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông không bắt buộc cầu kỳ nhưng cần sự chỉn chu, thành kính. Lễ vật thường gồm:
- Hương, hoa tươi, nước sạch.
- Trầu cau, rượu, trà, thuốc lá (tùy tục lệ từng vùng).
- Xôi, gà luộc, bánh chưng, chè kho, hoa quả ngũ sắc (tùy vào dịp lễ lớn hay lễ thường).
Điều quan trọng nhất là tâm thành, không nên quá đặt nặng mâm cao cỗ đầy mà quên đi ý nghĩa chính: dâng hiếu kính, tỏ lòng biết ơn, cầu mong che chở.
Ngày cúng lễ
Ngoài những ngày sóc (mùng 1) và vọng (rằm), mỗi Quan còn có ngày tiệc riêng:
- Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên: Tiệc chính ngày 25/6 âm lịch.
- Các Quan khác: Ngày tiệc riêng hoặc khi gia chủ muốn tạ lễ, cầu an, giải hạn, xin lộc.
Khi khấn lễ, cần đọc rõ tên từng Quan, nêu rõ ý nguyện, tránh nói qua loa hoặc đọc sai, lẫn lộn, vì điều này thể hiện sự thiếu thành tâm.
Nghi thức khấn
Khấn Ngũ Vị Tôn Quan thường gồm ba phần:
- Xưng danh: Họ tên, tuổi, địa chỉ, lý do khấn.
- Kính cáo: Tên từng Quan, phẩm vị, chức trách.
- Nguyện cầu: Mong muốn cụ thể (bình an, hóa giải tai ương, cầu lộc, cầu con cháu hiếu thuận…).
“Thờ Quan, thờ Thánh trước hết dạy người giữ đạo hiếu, sống thiện lương, rồi mới đến cầu phúc lộc.”
Nghi lễ hầu đồng, hầu thánh và Ngũ Vị Tôn Quan
Vai trò quan trọng trong nghi lễ hầu đồng
Trong hệ thống tín ngưỡng Tứ Phủ, nghi lễ hầu đồng (hay còn gọi là hầu thánh) giữ một vị trí đặc biệt. Đây không chỉ là nghi thức tôn giáo, mà còn được xem là nghệ thuật trình diễn dân gian, kết hợp âm nhạc, vũ đạo, văn chầu, tạo nên sự kết nối tâm linh sâu sắc giữa con người với thần linh.
Đối với những người theo Đạo Mẫu hoặc tín ngưỡng thờ Mẫu, lễ hầu đồng chính là dịp để con nhang đệ tử bày tỏ lòng thành kính, tri ân, cầu lộc, cầu an, giải hạn, hoặc báo đáp ơn trên. Trong đó, Ngũ Vị Tôn Quan đóng vai trò không thể thiếu, thường được thỉnh trước tiên trong các giá hầu.
Các giá hầu Quan
Thông thường, khi bắt đầu buổi hầu đồng, các Thanh Đồng (người hầu) sẽ thỉnh Quan Lớn Đệ Nhất giáng trước. Sau đó, lần lượt là Quan Lớn Đệ Nhị, Quan Lớn Đệ Tam, Quan Lớn Đệ Tứ và Quan Lớn Đệ Ngũ. Mỗi giá hầu Quan đều có đặc điểm riêng về trang phục, đạo cụ, điệu múa và bài văn chầu.
- Giá hầu Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên: Thanh Đồng mặc áo đỏ, tay cầm kiếm hoặc hốt, múa uy dũng, biểu trưng quyền lực tối cao.
- Giá hầu Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn: Trang phục xanh lá cây, tay cầm gậy hoặc quạt, thể hiện tinh thần gắn với rừng núi, mạnh mẽ nhưng gần gũi.
- Giá hầu Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ: Thanh Đồng mặc áo xanh nước biển, múa quạt hoặc vung khăn, tượng trưng cho sự uyển chuyển, linh động của nước.
- Giá hầu Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai: Trang phục vàng, múa kiếm hoặc cờ, thể hiện sự nghiêm minh, giám sát, giữ kỷ cương.
- Giá hầu Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh: Áo tím hoặc xanh tím, tay cầm gươm, múa võ dũng, tượng trưng cho tuần tra, trấn giữ.
Mỗi lần Quan giáng, con nhang đệ tử tin rằng họ được nhận lộc trực tiếp từ Quan, lời phán dạy giúp soi rọi đường đời, giải tỏa uất kết, khai mở vận mệnh.
Ý nghĩa tâm linh sâu xa
Nghi lễ hầu đồng, hầu thánh không đơn thuần chỉ để cầu tài, cầu lộc mà còn là dịp để “gột rửa tâm hồn”, nhắc nhở mỗi người gìn giữ đức tin, hướng thiện, sống ngay thẳng. Khi tham gia hầu đồng, người thực hành tin rằng mình được “mượn thân xác” để các Quan về, trực tiếp truyền đạt thông điệp, ban phúc, trấn yểm tà ma.
Trong quá trình hầu đồng, các bài văn chầu dành cho Ngũ Vị Tôn Quan thường nhấn mạnh công đức, sự hy sinh và uy quyền của từng Quan, giúp khắc sâu hình tượng Quan Lớn trong lòng tín chủ. Điệu múa, âm nhạc, lời hát đều góp phần làm nổi bật khí chất và vai trò của từng vị Quan.
“Hầu Quan để tu tâm, luyện chí, gìn giữ cội nguồn, kết nối thiêng liêng giữa người trần và thần thánh.”
Liên kết cộng đồng, gìn giữ di sản
Một ý nghĩa khác rất quan trọng của nghi lễ hầu đồng là gắn kết cộng đồng. Mỗi buổi hầu đồng thường quy tụ đông đảo con nhang đệ tử, thân quyến, khách thập phương. Trong không gian linh thiêng ấy, mọi người cùng nhau cầu chúc, dâng lễ, hát văn, từ đó tạo nên sợi dây gắn bó, cùng nhau gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống.
Đặc biệt, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ (trong đó có thờ Ngũ Vị Tôn Quan) đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Lễ hầu đồng chính là hình thức tiêu biểu, góp phần bảo tồn, lan tỏa giá trị tinh thần, nghệ thuật và nhân văn sâu sắc.
Những lưu ý khi thờ Ngũ Vị Tôn Quan
Giữ lòng thành kính tuyệt đối
Điều quan trọng nhất khi thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông chính là tấm lòng thành. Người xưa vẫn dạy: “Lễ bạc nhưng tâm thành”, ý nói dù lễ vật không sang trọng, nhưng nếu tâm kính cẩn, ngay thật thì vẫn được các Quan chứng giám, phù hộ.
Không nên xem việc thờ Quan chỉ như một cách cầu tài, cầu lộc mà quên mất mục đích gốc rễ là hướng thiện, giữ đạo hiếu, tu tâm dưỡng tính. Mỗi nén hương dâng lên phải xuất phát từ tấm lòng biết ơn và mong muốn kết nối tâm linh chân thật.
Không lạm dụng khấn xin quá mức
Thờ Ngũ Vị Tôn Quan, nhiều người dễ rơi vào tâm lý “cầu được ước thấy”, chỉ tập trung xin tiền bạc, quyền lực, lợi ích vật chất. Nhưng theo giáo lý tín ngưỡng Tứ Phủ và Đạo Mẫu, Quan Lớn chỉ phù trợ những ai sống thiện lương, biết giữ gìn phúc đức, làm việc chính đáng.
Nếu chỉ xin mà không biết gieo nhân tốt, tích đức, hành thiện, thì phúc khó đến, họa lại dễ kéo về. Do đó, việc khấn xin phải đúng mực, hợp lý, dựa trên nền tảng đạo đức và tâm thiện.
Lưu ý trong việc sắm lễ
Khi chuẩn bị lễ vật dâng Ngũ Vị Tôn Quan, gia chủ nên chú trọng sự tươi sạch, chỉn chu:
- Hoa tươi, quả mới, không dập héo.
- Thức ăn chín kỹ, không ôi thiu, không để qua ngày.
- Tránh sát sinh nhiều nếu không cần thiết; có thể thay thế bằng lễ chay (xôi, chè, bánh chưng…).
Việc sắm lễ quá cầu kỳ, hoang phí cũng không cần thiết, vì Quan trọng tâm hơn lễ. Gia chủ nên cân nhắc để tránh lãng phí, thể hiện lòng thành thật sự.
Bài trí và chăm sóc bàn thờ
Bàn thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông phải được giữ sạch sẽ, thơm tho. Gia chủ nên lau dọn thường xuyên, thay nước, thay hoa đều đặn. Khi có việc bận không kịp dọn, vẫn nên thắp hương báo trước, tỏ lòng kính trọng.
Cần tránh để bàn thờ gần những nơi không thanh tịnh như nhà vệ sinh, phòng giặt, hoặc dưới gầm cầu thang. Đặc biệt, không được để đồ đạc bừa bộn, để trẻ nhỏ leo trèo hoặc đặt vật nặng lên bàn thờ.
Lời khấn và cách khấn
Khấn Ngũ Vị Tôn Quan không cần văn vẻ cầu kỳ, quan trọng là rõ ràng, mạch lạc và xuất phát từ tấm lòng chân thật. Khi khấn, nên:
- Xưng danh họ tên, ngày tháng năm sinh, địa chỉ rõ ràng.
- Thông báo mục đích: dâng lễ tạ, cầu an, giải hạn, cầu lộc…
- Nêu rõ mong muốn, tránh nói mơ hồ hoặc lặp lại nhiều lần.
Khi khấn, gia chủ nên chắp tay ngay ngắn, tâm hướng Quan, tránh nói chuyện riêng, tránh tạp niệm. Sau khi khấn, nên vái 3 hoặc 5 vái tùy vùng, giữ thái độ trang nghiêm, thanh tịnh.
Hạn chế đốt vàng mã quá nhiều
Đốt vàng mã là một phần tín ngưỡng phổ biến, tuy nhiên không nên lạm dụng. Việc đốt nhiều không đồng nghĩa với việc nhận được nhiều phúc lộc hơn. Trái lại, có thể gây ô nhiễm môi trường, lãng phí và làm lệch ý nghĩa ban đầu của việc thờ cúng.
Người Việt vẫn dặn nhau:
“Lộc ở tâm, phúc tại đức, không ở vàng mã, tiền tài.”
Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông trong văn hóa nghệ thuật
Hình tượng trên tranh, tượng thờ
Trong dòng chảy văn hóa Việt Nam, Ngũ Vị Tôn Quan, hay Ngũ Vị Tôn Ông, không chỉ hiện diện ở ban thờ mà còn được khắc họa rõ nét qua nghệ thuật điêu khắc, hội họa dân gian.
Các nghệ nhân truyền thống, đặc biệt ở làng nghề Sơn Đồng (Hoài Đức, Hà Nội), làng nghề Đồng Kỵ (Bắc Ninh) hay các làng nghề Nam Định, nổi tiếng với tài nghệ đục chạm, tạc tượng Ngũ Vị Tôn Quan bằng gỗ mít, gỗ dổi, hoặc đúc đồng, sơn son thếp vàng.
Tượng Quan thường cao khoảng 50–120 cm, tùy nhu cầu và không gian thờ. Mỗi vị Quan được khắc họa tỉ mỉ:
- Quan Lớn Đệ Nhất: dáng oai nghiêm, mặc áo đỏ, đầu đội mũ cánh chuồn, cưỡi rồng hoặc hổ, tay cầm kiếm, biểu tượng tối cao của trời.
- Quan Lớn Đệ Nhị: áo xanh lá, tay cầm gậy hoặc quạt, thể hiện sự gắn bó thiên nhiên.
- Quan Lớn Đệ Tam: áo xanh nước biển, nét mặt hiền từ nhưng đầy thần lực.
- Quan Lớn Đệ Tứ: áo vàng, thần thái nghiêm minh, đôi mắt sắc sảo.
- Quan Lớn Đệ Ngũ: áo tím hoặc xanh tím, dáng đứng mạnh mẽ, tay cầm kiếm trấn giữ.
Ngoài tượng, nghệ nhân còn vẽ tranh thờ Ngũ Vị Tôn Quan, mỗi vị có cảnh trí riêng (rừng, núi, sông, trời), mang đậm yếu tố linh thiêng và mỹ thuật truyền thống.
Xuất hiện trong thơ ca, văn học dân gian
Không chỉ dừng lại ở nghệ thuật tạo hình, Ngũ Vị Tôn Quan còn được khắc ghi trong các bài thơ, ca dao, câu hò, truyền khẩu dân gian. Mỗi câu, mỗi điệu đều chất chứa niềm tin sâu sắc của người Việt vào sự bảo hộ và phù trợ của các Quan.
Ví dụ, dân gian có câu:
“Nhà có Quan Lớn ngự trông,
Gió giông chẳng sợ, phúc lộc đầy sân.”
Hay trong các bài văn chầu:
“Nhất Quan Thượng Thiên anh minh uy dũng,
Nhì Quan Thượng Ngàn tỏa bóng sơn lâm.
Tam Quan Thoải Phủ, sóng nước vỗ âm thầm,
Tứ Quan Khâm Sai, tuần tra khắp cõi,
Ngũ Quan Tuần Tranh, gìn giữ an dân.”
Những câu văn này không chỉ ca ngợi công đức các Quan mà còn khắc sâu hình ảnh Ngũ Vị Tôn Quan vào tiềm thức cộng đồng, tạo thành kho tàng văn hóa dân gian phong phú.
Biểu tượng kết nối tâm linh và nghệ thuật
Trong bối cảnh hiện đại, nhiều gia đình vẫn chọn tạc tượng hoặc vẽ tranh Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông không chỉ để thờ phụng mà còn để nhắc nhở con cháu giữ vững nếp nhà, sống hiền lành, nhân hậu.
Mỗi tác phẩm nghệ thuật liên quan đến Quan Lớn đều chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc, kết hợp khéo léo giữa tín ngưỡng và cái đẹp, giữa đời sống tinh thần và nghệ thuật dân gian.
Điều đặc biệt, trong các buổi lễ hội đền phủ, nghệ thuật hầu đồng với các giá hầu Quan đã trở thành một “sân khấu” văn hóa đặc biệt. Các bài hát chầu văn, điệu múa, trang phục lộng lẫy, đạo cụ cầu kỳ — tất cả tái hiện sống động uy phong của từng vị Quan, tạo nên sức cuốn hút riêng biệt, khắc sâu hình ảnh Ngũ Vị Tôn Quan trong lòng người dự lễ.
Giữ vững đức tin – Giữ lấy phúc đức
Trải qua hàng trăm năm, hình tượng Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông vẫn trường tồn, bền vững trong lòng người Việt. Không chỉ đơn thuần là những vị thần linh mang quyền lực siêu nhiên, các Quan còn là biểu tượng sống động của tinh thần chính trực, nghĩa khí, bảo hộ và dẫn dắt con người hướng thiện, giữ vững niềm tin vào điều tốt đẹp.
Trong dòng chảy của tín ngưỡng Tứ Phủ, việc thờ Ngũ Vị Tôn Quan chính là sợi dây gắn kết vô hình nhưng bền chặt giữa thế giới trần tục và thế giới tâm linh. Mỗi nén hương dâng lên, mỗi lời khấn cầu, mỗi lần lau dọn bàn thờ… đều là dịp để chúng ta nhìn lại chính mình, sửa tâm, tu thân, gieo mầm phúc đức cho đời sau.
Người xưa từng dạy:
“Phúc đức tại mẫu, lộc tồn tại đức.”
Ý nói, phúc lộc vốn do đạo đức mà ra, đức lớn thì lộc dày, đức mỏng thì lộc suy. Việc thờ Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông vì thế không chỉ là tín ngưỡng, mà còn nhắc nhở con cháu giữ vững đạo lý, sống hiếu thảo với tổ tiên, thuận hòa với cộng đồng, nhân ái với mọi người.
Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển, nhiều giá trị truyền thống bị mai một, càng cần giữ vững niềm tin tâm linh để tìm lại sự cân bằng tinh thần, tìm lại gốc rễ của bản thân. Bởi khi tâm an, nhà yên, phúc đức tự nhiên đến, vận hạn tự nhiên qua, tài lộc tự nhiên khai mở.
Nếu bạn đã từng nghe lời dặn:
“Thờ Quan để sống ngay, không để xin giàu,”
hãy ghi nhớ rằng, Ngũ Vị Tôn Quan dạy chúng ta cách sống, cách làm người trước khi ban lộc. Và chỉ khi biết trân trọng đạo lý ấy, phúc đức mới đâm chồi, nở hoa bền lâu.
Bạn có thể dành thời gian về đền phủ lớn như Phủ Dầy (Nam Định), Đền Sòng (Thanh Hóa), hoặc ghé các đền phủ khắp miền Bắc để tận mắt chiêm bái, cảm nhận linh khí, và hiểu sâu hơn giá trị tâm linh mà Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông mang lại.
Nếu bạn đang tìm mua hoặc đặt làm các mẫu đồ thờ cúng tâm linh, tượng Phật, tượng thờ Tứ Phủ Đạo Mẫu, trong đó có tượng Ngũ Vị Tôn Quan, Ngũ Vị Tôn Ông bằng gỗ, sơn son thếp vàng tinh xảo chuẩn Sơn Đồng, hãy liên hệ: 0901 701 102 hoặc ghé làng nghề Sơn Đồng, Hà Nội để được tư vấn tận tình và chiêm ngưỡng trực tiếp các mẫu đẹp nhất.